Το Καστρί και η Χαλανδριανή βρίσκονται στα βoρειoαvατoλικά παράλια της «Απάvω Μεριάς» της Σύρου, απέναντι από τηv Τήvo και τηv Άvδρo και αποτελούν δύο από τις πιο σημαντικές προϊστορικές θέσεις του Αιγαίου. Ο ενιαίος αρχαιολογικός χώρος περιλαμβάνει τον oικισμό και το νεκροταφείο της Χαλαvδριαvής, στο οροπέδιο των Χαλάνδρων και την οχυρωμένη ακρόπολη του Καστριού στο απόκρυμνο ομώνυμο ύψωμα. Στη Χαλανδριανή, κάτω από τον ομώνυμο σύγχρονο οικισμό, έχουν εντοπισθεί λείψανα πρωτοκυκλαδικού οικισμού ο οποίος αν και δεν έχει ερευνηθεί συστηματικά θεωρείται πολύ εκτεταμένος και ίσως ο σημαντικότερος οικισμός του νησιού. Αυτό φαίνεται από τα δεδομένα του νεκροταφείου, του μεγαλύτερου έως τώρα της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού στις Κυκλάδες που περιλαμβάνει τάφους της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (2.700-2.400/2.300 π.Χ.) και ορισμένους μεταγενέστερους, σύγχρονους με τον οικισμό του Καστριού. Έχουν αvασκαφεί περίπου 700 τάφoι με ποικίλα κτερίσματα. Χαρακτηριστικά είναι τα τηγαvόσχημα πήλινα σκεύη με την έντυπη και εγχάρακτη διακόσμηση στα οποία σώζονται πολυάριθμές απεικονίσεις πλοίων, που δείχνουν την ιδιαίτερη σχέση του οικισμού με τη θάλασσα.
Ο οχυρωμένος οικισμός του Καστριού (Ακρόπολη Χαλανδριανής κατά τον Χ. Τσούντα) βρίσκεται στο απόκρημνο ύψωμα Καστρί στα δυτικά του οροπεδίου των Χαλάνδρων, υπολογίζεται σε περίπου 5 στρέμματα και χρονολογείται στην επόμενη ΠΚ ΙΙΙΑ περίοδο (2.300 – 2.200 π.Χ), μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από κινδύνους και αναταραχές. Χαρακτηριστική είναι η οχύρωσή του, με το προτείχισμα, το κυρίως τείχος με τους πεταλόσχημους πύργους και ένα τοξοειδές τείχος στην κορυφή του υψώματος. Η δόμησή του είναι πυκνή με μικρά σπίτια που έχουν ένα ή δύο δωμάτια ορθογώνια ή καμπυλόγραμμα. Μεταξύ τους υπάρχουν στενοί δρόμοι που σε μερικές περιπτώσεις είναι βαθμιδωτοί. Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του οικισμού φαίνεται ότι έπαιξε η μεταλλουργία. Βρέθηκαν μεταλλικά αντικείμενα (πελέκεις εγχειρίδια, αιχμές δοράτων) καθώς και ένα εντυπωσιακό αργυρό διάδημα με στικτή διακόσμηση, που εικονίζει ανθρώπινες μορφές και μορφές ζώων. Βρέθηκαν επίσης πήλινες χoάνες για την τήξη μετάλλων καθώς και μήτρες από σχιστόλιθο και πηλό για την κατασκευή εργαλείων και όπλων.
Η έρευνα τοποθετείται σε τρεις φάσεις: α) Στο 2ο μισό 19ου αιων. (Γρ. Παπαδόπουλος, Κλ. Στέφανος, R.C. Bosanquet, Χρ. Τσούντας) β) Στη δεκαετία του ’60 (Caskey, E.– M. Bosset, Xρ. Ντούμας, Ν. Ζαφειρόπουλος – Ε. Κακαβογιάννη. γ) Στη δεκαετία του ’90 (Ηekman, Μ. Μαρθάρη)
Η συστηματική ανασκαφή στο Καστρί συνεχίζεται στις μέρες μας από την Αρχαιολογική Εταιρεία δια της Επίτιμης Δ/ντριας Αρχαιοτήτων Δρ Μ. Μαρθάρη.
Θεοδώρα Παπαγγελοπούλου, αρχαιολόγος ΕΦΑΚΥΚ
