Αρχαιολογικοί χώροι

Η Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στην Αντίπαρο

Oι γνώσεις μας για την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού στην Αντίπαρο, όπως και στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων, προέρχονται από έρευνες, νόμιμες και μη, κυρίως σε νεκροταφεία αυτής της περιόδου.

ο Theodore Bent στο νησί : Επέλεξα την Αντίπαρο ως το καλύτερο μέρος για προϊστορικές έρευνες για πολλούς λόγους. Πρώτον, το νησί ελάχιστα μνημονεύεται στους ιστορικούς χρόνους [….] Δεύτερον, δεν υπάρχουν κατάλοιπα ιστορικών χρόνων στο νησί [….] Τρίτον γιατί έμαθα ότι καλυπτόταν από εκτεταμένα νεκροταφεία, γεγονός που συνηγορεί ότι κάποτε είχε μεγάλο πληθυσμό…

Έτσι περιγράφει ο βρετανός περιηγητής Theodore Bent τους λόγους για τους οποίους επέλεξε την Αντίπαρο για τις έρευνές του την δεκαετία του 1880.

Ο Theodore Bent επισκέφθηκε τέσσερα προϊστορικά νεκροταφεία στο νησί και, κατά τα λεγόμενά του, οι ντόπιοι του υπέδειξαν και άλλα. Κατά την παραμονή του στην Αντίπαρο άνοιξε συνολικά 40 τάφους σε δύο νεκροταφεία, τα οποία ονομάζει «δυτικό» και «ανατολικό», χωρίς να δίνει περισσότερες πληροφορίες για τη θέση τους.

Στο δυτικό νεκροταφείο, πιθανώς στην περιοχή του Αγίου Γεωργίου, το οποίο χαρακτηρίζει ως φτωχό, βρήκε κυρίως πήλινα αγγεία της Πρωτοκυκλαδικής Ι περιόδου (3200-2800 π.Χ.).

Στο ανατολικό νεκροταφείο, το οποίο περιγράφει ως πλούσιο, βρήκε πήλινα και μαρμάρινα αγγεία και ειδώλια, καθώς και μετάλλινα κοσμήματα της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (2800-2200 π.Χ.). Τα ευρήματα των ερευνών του βρίσκονται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο.

Στον αντίποδα των μη εγκεκριμένων από τις αρμόδιες αρχές ερευνών, οι προσπάθειες του Ελληνικού Κράτους και ειδικότερα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας να περισώσει ό,τι ήταν δυνατόν από τα αρχαία των νησιών, συνέβαλαν ώστε να πλουτίσουν σημαντικά οι γνώσεις μας για τα ταφικά έθιμα, τις ανάγκες και τις ανησυχίες των πρώιμων κυκλαδιτών.

Η δράση της Αρχαιολογικής υπηρεσίας στο νήσι: “Διέτριψα ἐν Πάρῳ, Ἀντιπάρῳ καὶ Δεσποτικῷ πλέον τῶν δύο μηνῶν ἀνασκάπτων κατὰ τὸ πλεῖστον τοῦ χρόνου πάλιν τάφους τῆς αὐτῆς (κυκλαδικῆς) ἐποχῆς … Ἐν Πάρῳ, Ἀντιπάρῳ καἰ Δεσποτικῷ … συνηθέστερα εἶναι τὰ μᾶλλον ἤ ἦττον ἐκτενῆ νεκροταφεῖα, οἱ δὲ μεμονωμένοι τάφοι ἀπαντῶσιν, ὅσον ἐγὼ ἠδυνήθην νὰ ἐξακριβώσω, σπανιώτερον. … Ἐν  Ἀντιπάρῳ τέσσερα εἶναι τὰ εἰς ἐμὲ γνωστά γενόμενα μείζονα νεκροταφεῖα, κεῖνται δὲ εἰς τὸ νότιον ἥμισυ τῆς νήσου ἐν θέσεσιν αἵτινες ὀνομάζονται Ἀπάντημα, Σωρός, Πεταλίδι καἰ Κρασάδες, πάντα ταῦτα ὅμως ἀνεσκάφησαν λαθραίως, τὰ μὲν ὑπὸ τοῦ Th.Bent  καὶ τῶν φίλων αὐτοῦ ἀδελφῶν Swan, τὰ δὲ ὑπό τινος Γάλλου.”

Το μόνο συστηματικά ερευνημένο νεκροταφείο της Αντιπάρου είναι το πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο στην θέση Κρασάδες, όπου πραγματοποίησε ανασκαφή την δεκαετία του 1890 ο Χρ. Τσούντας. Οι Κρασάδες ή Μνημόρια βρίσκονται στην νοτιοδυτική Αντίπαρο, στις πλαγιές του υψώματος Πρωτοχανάς, κοντά στην περιοχή του Αγ. Γεωργίου και σε μικρή απόσταση απο μεταλλοφόρες ζώνες. Ο οικισμός δεν έχει εντοπιστεί, αν και πρόσφατα επιφανειακά ευρήματα μαρτυρούν για την εγγύτητά του προς το νεκροταφείο.

Όπως αναφέρει στην δημοσίευση των ανασκαφών του ο Χρήστος Τσούντας, στο νησί ήταν γνωστή η θέση τεσσάρων πρωτοκυκλαδικών νεκροταφείων −στο Απάντημα, το Σωρό, το Πεταλίδι και τους Κρασάδες−, σε όλα όμως είχαν γίνει λαθρανασκαφές. Ο έλληνας αρχαιολόγος πραγματοποίησε ανασκαφή μόνον στο νεκροταφείο των Κρασάδων «διότι τοῦτο κείμενον πλησίον μεταλλείου καἰ τῶν κατοικιῶν τῶν εργατῶν δὲν ἠδυνήθησαν νὰ ἐξαντλήσωσιν οἱ ἀρχαιοκάπηλοι, ἐνῶ τὰ λοιπὰ τρία εὑρίσκονται εἰς μέρη ἤ ἐντελῶς ἀκατοίκητα σήμερον ἤ λίαν ἀραιῶς κατῳκημένα».

Το νεκροταφείο των Κρασάδων, σχετικά εκτεταμένο, αποτελούνταν από τουλάχιστον 50 τάφους. Τα βραχώδη εξάρματα που παρατηρούνται στην θέση του νεκροταφείου χρησίμευαν για την προστασία των τάφων από το ξέπλυμα των νερών της βροχής, πιθανώς όμως και να διαχώριζαν το νεκροταφείο σε ομάδες τάφων, δηλώνοντας κοινωνική ή άλλης μορφής διαστρωμάτωση.

Οι ανασκαφές του Χρ. Τσούντα στους Κρασάδες έφεραν στο φως μαρμάρινα ειδώλια, μαρμάρινα και πήλινα αγγεία, περίαπτα, λίθινες ψήφους κ.ά., που χρονολογούνται κατά κύριο λόγο στην Πρωτοκυκλαδική Ι περίοδο (περ. 3200-2800 π.Χ).